Пашпарт Праграмы выхавання
Дзяржаўнай установы адукацыі “Пагосцкі вучэбна-педагагічны комплекс дзіцячы сад-сярэдняя школа Салігорскага раёна”
Назва Праграмы
|
Праграма выхавання Дзяржаўнай установы адукацыі “Пагосцкі вучэбна-педагагічны комплекс дзіцячы сад-сярэдняя школа Салігорскага раёна”
|
Тэрмін дзеяння Праграмы
|
2021–2025 гг.
|
Распрацоўшчыкі Праграмы
|
Кіршанкова І.М., намеснік дырэктара па вучэбна-выхаваўчай рабоце, Міхаленя А.М., старшыня вучэбна-метадычнага аб’яднання педагагічных работнікаў, якія выконваюць функцыі класнага кіраўніка, Чэчка І.У., педагог сацыяльны, Лычкоўская А.С., педагог-арганізатар, Палупанава С.Г., адказны за здаровы лад жыцця, Яфімчык Н.С., кіраўнік
па ваенна-патрыятычным выхаванні
|
Падставы для распрацоўкі Праграмы
|
Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб адукацыі;
Канцэпцыя бесперапыннага выхавання дзяцей і вучнёўскай моладзі ў Рэспубліцы Беларусь на 2021-2025 гг;
Праграма бесперапыннага выхавання дзяцей і навучэнскай моладзі ў Рэспубліцы Беларусь на 2021-2025 гг.
|
Мэта
|
Стварэнне неабходных умоў для фарміравання грамадзянскіх
і патрыятычных якасцей навучэнцаў, развіццё сацыяльна сталай творчай асобы, здольнай быць суб'ектам сваёй жыццядзейнасці, засваенне навучэнцамі гуманістычных каштоўнасцей, ідэалогіі беларускай дзяржавы, культурных
і духоўных традыцый беларускага народа.
|
Задачы
|
1. Далучыць навучэнцаў да сістэмы сацыякультурных каштоўнасцяў, якія адлюстроўваюць багацце і своеасаблівасць гісторыі і культуры свайго краю, народа.
2. Стварыць спрыяльныя ўмовы для фарміравання цікавасці
да гісторыі роднага краю, імкнення да самастойнага пошуку пры вывучэнні роднай гісторыі.
3. Паглыбляць пачуццё любові і прыхільнасці да роднага краю, фарміраваць цікавасць да мінулага і сучаснасці ў жыцці Радзімы, да духоўных каштоўнасцей народа.
4. Фарміраваць у навучэнцаў пачуццё нацыянальнай самасвядомасці, грамадзянскасці і адказнасці за лёс сваёй Радзімы, усведамленне сваёй этнічнай прыналежнасці
да пэўнай культуры, народа, нацыянальнай самасвядомасці.
5.Выхоўваць павагу да закона, нормаў калектыўнага жыцця, развіццё сацыяльнай і грамадзянскай адказнасці
як найважнейшай характарыстыкі моладзі, што выяўляецца
ў клопаце пра дабрабыт сваёй краіны, яе ўмацаванне
і абароненасць.
6. Стварыць адзіны комплекс грамадзянскага, патрыятычнага навучання і выхавання, які рэалізуецца у ходзе правядзення пазакласнай і пазаўрочнай работы.
|
Прыарытэтны напрамак
|
Грамадзянска-патрыятычнае выхаванне навучэнцаў
|
Тематычныя блокі
|
“Мы і наша школаˮ
“Я і мая малая радзімаˮ
“Разам у адзінствеˮ
|
Чакаемыя вынікі
|
-каштоўнаснае стаўленне да роднага краю, свайго народа, айчыннай культурна-гістарычнай спадчыны, дзяржаўнай сімволікі, законаў Рэспублікі Беларусь, народным традыцый, старэйшага пакалення;
-элементарныя ўяўленні аб інстытутах грамадзянскай супольнасці, найбольш значных старонках гісторыі краіны,
аб этнічных традыцыях і культурным набытку свайго краю,
аб прыкладах выканання грамадзянскага і патрыятычнага доўгу;
-першапачатковы вопыт спасціжэння каштоўнасцяў грамадзянскай супольнасці, нацыянальнай гісторыі
і культуры;
-вопыт ролевага ўзаемадзеяння і рэалізацыі грамадзянскай, патрыятычнай пазіцыі;
-вопыт сацыяльнай і міжкультурнай камунікацыі;
-пачатковыя ўяўленні аб правах і абавязках чалавека, грамадзяніна, сем'яніна, таварыша.
|
Анатацыя
Дадзеная праграма з'яўляецца праграмай грамадзянска-патрыятычнага выхавання навучэнцаў. Яна разлічана на 5 гадоў, прадугледжвае ўдзел усіх навучэнцаў Ι-XΙ класаў установы адукацыі, выхаванцаў дашкольнай групы. Рэалізуецца на базе Дзяржаўнай установы адукацыі “Пагосцкі вучэбна-педагагічны комплекс дзіцячы сад-сярэдняя школа Салігорскага раёна” у вучэбны і пазаўрочны час.
Аналіз сацыяльна-педагагічнай сітуацыі
Пошук новых шляхоў эфектыўнай арганізацыі выхаваўчага працэсу ва ўстанове адукацыі абумоўлены тым, што дзяржаўная стратэгія забеспячэння росту канкурэнтаздольнасці краіны, яе паспяховага і ўстойлівага развіцця патрабуе ўдасканалення чалавечага патэнцыялу, што вызначаецца шмат у чым станам сістэмы адукацыі. Ва ўмовах вырашэння гэтых стратэгічных задач найважнейшымі якасцямі асобы становяцца ініцыятыўнасць, здольнасць творча мысліць і знаходзіць нестандартныя рашэнні, уменне выбіраць прафесійны шлях, гатоўнасць навучацца на працягу ўсяго жыцця.
Рашэнне гэтых задач магчыма ва ўмовах выкарыстання інавацыйных падыходаў да арганізацыі выхавання, міжведамаснага ўзаемадзеяння суб'ектаў, якія рэалізуюць праграму выхавання, і пры ўдзеле грамадскасці.
Змест выхаваўчай работы ўстановы адукацыі вызначаецца Канцэпцыяй, Праграмай бесперапыннага выхавання дзяцей і вучнёўскай моладзі ў Рэспубліцы Беларусь на 2021-2025 гады.
Увага педагагічнага калектыву засяроджана на стварэнне ўмоў для развіцця асобы навучэнцаў, іх творчых і індывідуальных здольнасцяў.
Для рэалізацыі Праграмы маецца неабходная матэрыяльная база. Ва ўстанове адукацыі маюцца 6 вучэбых кабінетаў для V-XI класаў, 4 вучэбныя кабінеты для I-IV класаў, спартыўная зала, бібліятэка, майстэрні.
Ва ўстанове адукацыі навучаецца 63 навучэнцы, 12 выхаванцаў, і працуе згуртаваны прафесійна кампетэнтны калектыў педагогаў. З 19 педагогаў установы адукацыі 10 з'яўляюцца класнымі кіраўнікамі, сярод якіх: з вышэйшай катэгорыяй - 3; з 1 катэгорыяй - 6; без катэгорыі - 1. Стаж работы да 5 гадоў - 1, больш за 15 гадоў - 9. Педагагічны калектыў у сваёй дзейнасці супрацоўнічае з бацькоўскай грамадскасцю. Гэта 49 сямей, з іх шматдзетных -11, непаўналетнія, якія знаходзіцца ў сацыяльна небяспечным становішчы - 0, непаўналетнія, з якімі праводзіцца індывідуальная прафілактычная работа - 0, 23 няпоўныя сям’і.
Установа адукацыі працуе ў адну змену. Ва ўстанове адукацыі дзейнічае шырокі спектр аб'яднанняў дадатковай адукацыі, секцый, ёсць школьнае навуковае грамадства, працуюць дзіцячыя і маладзёжныя грамадскія арганізацыі, што дазваляе ўлічваць і развіваць розныя інтарэсы і здольнасці дзяцей.
Педагагічны калектыў вядзе актыўны пошук метадычных асноў сістэмнага і асобасна-арыентаванага падыходу ў сваёй працы.
Да ліку “моцныхˮ бакоў установы адукацыі варта аднесці:
- высокую тэарэтычную і псіхалагічную падрыхтоўку педагогаў, адчувальных да інавацыйнай дзейнасці;
- спрыяльны маральна-псіхалагічны клімат у калектыве;
- аўтарытэт установы адукацыі ў навакольным соцыуме і сярод адукацыйных устаноў раёна;
- шырокі спектр дадатковай адукацыі, які ўлічвае запыты навучэнцаў і іх законных прадстаўнікоў;
- высокая задаволенасць навучэнцаў, законных прадстаўнікоў і педагогаў жыццядзейнасцю ўстановы адукацыі.
Да ліку асноўных праблем адукацыйнага працэсу і жыццядзейнасці школьнай супольнасці варта аднесці:
- недастаткова эфектыўную сістэму сацыяльна-псіхалагічнай падтрымкі адукацыйнага працэсу;
- патрэбу ў правядзенні сістэмнай работы па ўмацаванні здароўя навучэнцаў;
- недастаткова эфектыўную работу органаў вучнёўскага самакіравання.
Ва ўстанове адукацыі ў цэлым паспяхова рэалізуюцца асноўныя падыходы і напрамкі выхавання. У выхаваўчай і ідэалагічнай рабоце вызначаны наступныя напрамкі: грамадзянскае і патрыятычнае, духоўна-маральнае, палікультурнае выхаванне, эканамічнае выхаванне, выхаванне ў галіне аховы навакольнага асяроддзя і прыродакарыстання, працоўнае і прафесійнае выхаванне, выхаванне псіхалагічнай культуры, патрэбы ў развіцці і самаразвіцці асобы, інфармацыйнай культуры, сямейнае і гендарнае выхаванне, эстэтычнае выхаванне, выхаванне культуры быту і вольнага часу, арганізацыя шостага школьнага дня.
Аналіз сітуацыі
Актуальнасць праграмы абумоўлена арыентацыяй на новыя падыходы і праблемы грамадзянска-патрыятычнага выхавання, развіцця ў падрастаючага пакалення пазітыўна накіраваных сацыяльна значных бакоў, якасцяў, іх актыўнай праявы ў інтарэсах грамадства і дзяржавы. У апошнія гады адзначаецца асаблівая цікавасць да нацыянальнай, да гісторыка-культурнай спадчыны. Вяртанне гэтай тэматыкі ў адукацыйную прастору не толькі спрыяе ўмацаванню і далейшаму развіццю грамадзянскіх пачаткаў, але робіць адукацыйны працэс больш рэалістычным, канкрэтным, дакладным.
Рэаліі сённяшняга часу даюць нам падставу сцвярджаць, што патрыятычнае выхаванне моладзі мае настойлівую патрэбу ў новым імпульсе, у новых ідэях, формах, метадах працы, якія змаглі б закласці падмурак для выхавання грамадзяніна Рэспублікі Беларусь.
Фарміраванне грамадзянскасці і патрыятызму, павагі да нацыянальных традыцый, правоў і свабод чалавека, любові да Радзімы, сям'і, навакольнага асяроддзе разглядаецца намі ў якасці асноўных напрамкаў у выхаванні.
Практыка паказала, што выхаваць патрыёта, можна толькі абапіраючыся на традыцыі, гістарычны вопыт, нацыянальную культуру.
У выніку шматгадовай дзейнасці педагагічнага калектыву ўсьановы адукацыі склалася свая сістэма работы па фарміраванні ў навучэнцаў грамадзянскасці і патрыятызму. На працягу многіх гадоў выхаванне сродкамі краязнаўства з'яўляецца прыярытэтным. Выхаванне патрыятызму праз краязнаўства пашырае кругагляд, пазнавальныя інтарэсы навучэнцаў, далучае да творчай дзейнасці, фарміруе практычныя і інтэлектуальныя ўменні, дапамагае ў выбары прафесій.
Ва ўстанове адукацыі створана мадэль “Школа грамадзянска-патрыятычнага выхаванняˮ, дзе структурнымі кампанентамі з'яўляюцца: музей баявой славы, класныя калектывы, дзіцячыя арганізацыі, аб'яднанні па інтарэсах, вучэбныя заняткі, пазакласная работа па прадметах, факультатывы, валанцёрская дзейнасць, школьнае навуковае грамадства “Пошукˮ.
Важным цэнтрам выхавання ва ўстанове адукацыі, з'яўляецца музей баявой славы, які закранае разнастайныя інтарэсы навучэнцаў, садзейнічае развіццю актыўнай жыццёвай пазіцыі, творчага патэнцыялу, з'яўляецца каардынацыйным цэнтрам пошукава-даследчай працы.
Выхаваўчы патэнцыял музея выкарыстоўваецца класнымі кіраўнікамі, педагогамі дадатковай адукацыі, настаўнікамі-прадметнікамі пры правядзенні ўрокаў і пазакласнай работы.
Мы імкнемся да таго, каб у выніку нашай працы ў навучэнцаў з'явілася і ўмацавалася ўсведамленне ўласнай індывідуальнасці, павысілася самаацэнка, каб кожны адчуў цікавасць і павагу да сябе і сваёй Радзімы.
Канцэптуальныя асновы праграмы
У сучасных умовах праблема патрыятызму асабліва актуальная. Сёння карэнным чынам мяняюцца адносіны грамадзяніна Рэспублікі Беларусь да дзяржавы і грамадства. Ён атрымаў вялікія магчымасці рэалізаваць сябе як самастойную асобу ў розных галінах жыцця, і ў той жа час узрасла адказнасць за свой лёс і лёс іншых людзей. У гэтых умовах патрыятызм становіцца найважнейшай каштоўнасцю, інтэгруючай не толькі сацыяльны, але і духоўна-маральны, ідэалагічны, культурна-гістарычны аспекты.
Новы час патрабуе ад установы адукацыі зместу, формаў і метадаў грамадзянска-патрыятычнага выхавання, адэкватных сучасным сацыяльна-педагагічным рэаліям. З'яўляецца неабходнасць у дзейнасным кампаненце грамадзянска-патрыятычнага выхавання. Толькі праз актыўнае ўцягванне ў сацыяльную дзейнасць і свядомы ўдзел у ёй, праз змяненне клімату ўстановы, развіццё самакіравання можна дасягнуць поспехаў у гэтым кірунку.
Пад патрыятычным выхаваннем разумеецца мэтанакіраванае ўздзеянне на развіццё асобы – стварэнне ўмоў для фарміравання патрыятычнай свядомасці і паводзін дзяцей і навучэнскай моладзі. Выхаванне – гэта двухбаковы працэс ўзаемадзеяння выхавальніка і выхаванца. Таму патрыятычнае выхаванне мы будзем разглядаць як узаемадзеянне педагога і выхаванца, накіраванае на фарміраванне грамадзянскай культуры асобы.
Актуальнасць патрыятычнага выхавання зыходзіць з таго, што ў сучасных сацыяльна-палітычных і эканамічных умовах патрыятычнае выхаванне напаўняецца новым зместам.
Краязнаўства - ёсць найважнейшы фактар маральнага, інтэлектуальнага, эстэтычнага, працоўнага, асобаснага развіцця навучэнцаў. Аб'ектамі краязнаўства з'яўляюцца прырода, насельніцтва, гістарычнае мінулае, мастацтва, культура. Усе гэта аб'екты розных навук, і, такім чынам, пры іх вывучэнні выкарыстоўваюцца розныя метады, уласцівыя адпаведным абласцях веды. Ва ўсіх напрамкаў краязнаўчай дзейнасці маецца агульны прадмет вывучэння – край.
Знаёмства з мінулым, сапраўдным і магчымым будучым сваёй Радзімы, спрыяе фарміраванню ў навучэнцаў светапогляду, у які ўключаны ўсведамленне сваёй прыналежнасці да пэўнай нацыі і, як вынік - гонар за гэта. Веданне свайго краю, яго мінулага і сучаснасці нам неабходна для непасрэднага ўдзелу ў яго пераўтварэнні, паколькі родны край - жывая, дзейная часцінка вялікага свету.
Дзіцячы ўзрост з'яўляецца найбольш аптымальным для сістэмы грамадзянска-патрыятычнага выхавання, так як гэта перыяд самасцвярджэння, актыўнага развіцця сацыяльных інтарэсаў і жыццёвых ідэалаў.
Грамадзянска-патрыятычнае выхаванне з'яўляецца адной з найбольш значных і складаных сфер выхавання, паколькі ў ёй фарміруецца не толькі адпаведныя светапоглядныя арыентацыі, ідэалы і прынцыпы, але адбываецца станаўленне неабходных асобасных якасцяў, якія забяспечваюць жыццядзейнасць грамадзян ва ўмовах сучаснага грамадства.
Прынцыпы праграмавання выхаваўчага працэсу
Прынцып варыятыўнасці выяўляецца ў арыентацыі працэсу праграмавання на стварэнне прасторы для самарэгуляцыі удзельнікаў праграмы, вызначэння індывідуальнай траекторыі кожнага з іх.
Прынцып сатворчасці выяўляецца ў тым, што праграма ствараецца, развіваецца і рэалізуецца ўсімі ўдзельнікамі, якія ўзгадняюць свае каштоўнасныя арыентацыі і мэты ўзаемадзеяння, прыярытэтныя напрамкі дзейнасці, спосабы дасягнення мэтаў.
Прынцып дынамікі выражаецца ў тым, што праграма не можа разглядацца як статыстычнае з'ява – яна знаходзіцца ў пастаянным развіцці адпаведна дынаміцы сацыякультурнага развіцця грамадства, соцыума, адукацыйнай асяроддзя, развіцця яе ўдзельнікаў калектыву і асобы кожнага суб'екта выхаваўчага працэсу.
Прынцып інтэграцыі заключаецца ў арыентацыі на ўяўленні аб цэласнасці асобы і бесперапыннасці працэсу яе развіцця, інтэграцыю умоў для развіцця яе інтэлектуальнай, эмацыянальна-пачуццёвай і дзейнаснай сфераў.
Прынцып самавызначэння выяўляецца ў накіраванасці праграмавання не на ўсярэдненую “мадэль асобы”, а на развіццё ў суб'ектаў выхаваўчага працэсу здольнасці праектаваць ўласную дзейнасць, фарміраваць патрэбы ў самаразвіцці, вопыту самарэалізацыі, гатоўнасці да выпрацоўкі ўласнай праграмы дзейнасці.
Прынцып стваральнай творчай дзейнасці выяўляецца ў арыентацыі праграмы на фарміраванне ў яе ўдзельнікаў пазітыўнага вопыту ўзаемадзеяння з навакольным светам, самарэалізацыі ў сацыяльна і асобасна-значнай творчай дзейнасці.
Прынцып гуманізму выяўляецца ў арыентацыі на ідэал гарманічна развітой асобы, як асобы, якая жадае і ўмее жыць у гармоніі з сабой і навакольным светам, надзеленай здольнасцю і патрэбай да самаразвіцця.
Мэта: стварэнне неабходных умоў для фарміравання грамадзянскіх і патрыятычных якасцей навучэнцаў, развіццё сацыяльна сталай творчай асобы, здольнай быць суб'ектам сваёй жыццядзейнасці, засваенне навучэнцамі гуманістычных каштоўнасцей, ідэалогіі беларускай дзяржавы, культурных і духоўных традыцый беларускага народа.
Задачы:
- Далучыць навучэнцаў да сістэмы сацыякультурных каштоўнасцяў, якія адлюстроўваюць багацце і своеасаблівасць гісторыі і культуры свайго краю, народа.
- Стварыць спрыяльныя ўмовы для фарміравання цікавасці да гісторыі роднага краю, імкнення да самастойнага пошуку пры вывучэнні роднай гісторыі.
- Паглыбляць пачуццё любові і прыхільнасці да роднага краю, фарміраваць цікавасць да мінулага і сучаснасці ў жыцці Радзімы, да духоўных каштоўнасцей народа.
- Фарміраваць у навучэнцаў пачуццё нацыянальнай самасвядомасці, грамадзянскасці і адказнасці за лёс сваёй Радзімы, усведамленне сваёй этнічнай прыналежнасці да пэўнай культуры, народа, нацыянальнай самасвядомасці.
- Выхоўваць павагу да закона, нормаў калектыўнага жыцця, развіццё сацыяльнай і грамадзянскай адказнасці як найважнейшай характарыстыкі моладзі, што выяўляецца ў клопаце пра дабрабыт сваёй краіны, яе ўмацаванне і абароненасць.
- Стварыць адзіны комплекс грамадзянскага, патрыятычнага навучання і выхавання, які рэалізуецца, у ходзе правядзення пазакласнай і пазаўрочнай работы.
Прагназуемы вынік:
каштоўнаснае стаўленне да роднага краю, свайго народа, айчыннай культурна-гістарычнай спадчыны, дзяржаўнай сімволікі, законаў Рэспублікі Беларусь, народных традыцый, старэйшага пакалення;
элементарныя ўяўленні аб інстытутах грамадзянскай супольнасці, найбольш значных старонках гісторыі краіны, аб этнічных традыцыях і культурным набытку свайго краю, аб прыкладах выканання грамадзянскага і патрыятычнага доўгу;
першапачатковы вопыт спасціжэння каштоўнасцяў грамадзянскай супольнасці, нацыянальнай гісторыі і культуры;
вопыт ролевага ўзаемадзеяння і рэалізацыі грамадзянскай, патрыятычнай пазіцыі;
вопыт сацыяльнай і міжкультурнай камунікацыі;
пачатковыя ўяўленні аб правах і абавязках чалавека, грамадзяніна, сем'яніна, таварыша.
Тэматычныя блокі зместу
“МЫ І НАША ШКОЛА”
Праекты блока “Самакіраванне ў школеˮ, “Шосты школьны дзеньˮ, “Мы за здаровы лад жыцця!ˮ, “Зрабі сам, навучы іншагаˮ дапамогуць развіць у навучэнцаў самастойнасць, ініцыятыўнасць, актыўнасць, беражлівасць, прывіць навыкі здаровага ладу жыцця, выхоўваць свядомае стаўленне да выканання даручэнняў, грамадзянскую культуру, пачуццё гонару за сваю школу.
“Я І МАЯ МАЛАЯ РАДЗІМАˮ
Праекты блока “Вывучаем родны край гуляючыˮ, “Ветэран жыве побачˮ дапамогуць глыбей даведацца пра гісторыю школы, вёскі, раёна, пазнаёміцца з нацыянальнымі традыцыямі, гісторыяй лёсаў знакамітых людзей раёна. Знаёмства з мінулым, сапраўдным і магчымым будучым малой радзімы, будзе спрыяць фарміраванню ў навучэнцаў светапогляду, у які ўключаны ўсведамленне сваёй прыналежнасці да пэўнай нацыі і, як следства - гонар за гэта. Паходы, экскурсіі, сустрэчы з цікавымі людзьмі, праца з рознымі крыніцамі інфармацыі, пошукава-даследчая дзейнасць пашыраюць кругагляд, навучаць цярпенню, настойлівасці ў дасягненні мэты.
“РАЗАМ У АДЗІНСТВЕˮ
Праекты блока “Школа, дом – адна сям'яˮ “Не побач, а разамˮ, “Школа без правапарушэнняўˮ, “Акадэмія міласэрнасціˮ закліканы спрыяць актывізацыі і ўдасканаленню грамадзянска-патрыятычный працы. Толькі агульная праца навучэнцаў, педагогаў, законных прадстаўнікоў, аб'яднаных натхненнем, дапамогуць стварыць спрыяльныя ўмовы для фарміравання ў навучэнцаў цікавасці да гісторыі роднага краю, імкнення да самастойнага пошуку і вывучэнне роднай гісторыі. Праекты дапамогуць выхаваць павагу да закону, нормаў калектыўнага жыцця, развіццё сацыяльнай і грамадзянскай адказнасці як найважнейшай характарыстыкі моладзі, што выяўляецца ў клопаце пра дабрабыт сваёй краіны, яе ўмацаванне і абароненасць.
Тэхналагічныя аспекты выхаваўчага працэсу
Прыярытэтнай формай работы з навучэнцамі вызначана сацыяльна значная праектная дзейнасць. Побач з выкарыстаннем розных формаў рэалізацыі праграмы выхавання, мы падкрэсліваем асаблівую значнасць праектных тэхналогій. Праектаванне немагчыма без разумення сістэмы каштоўнасцяў, якія ў якасці асноўных ідэй павінны пранізваць увесь змест адукацыйнага працэсу, вызначаць наш культурна-адукацыйны ідэал.
Маніторынг вынікаў
Прагназуемы вынік асваення праграмы выхавання выяўляецца ў сфарміраванасці ў навучэнцаў актыўнай грамадзянскай пазіцыі.
Праграма арыентавана на наступныя выяўленыя намі прыкметы сфарміраванасці грамадзянскай культуры. На першай ступені адукацыі: фарміраванне першасных ведаў аб родным краі, гонару за гісторыю свайго горада, вёскі, рэгіёна, краіны і яе знакамітых людзей. На другой ступені паказчыкі сфарміраванасці грамадзянскай культуры дапаўняюцца: фарміраваннем грамадзянскіх і маральных ідэалаў, удзелам у розных формах грамадска карыснай, турысцка-краязнаўчай дзейнасці, усведамленнем грамадзянскай адказнасці як нормы грамадскіх паводзін. Аб сфарміраванасці грамадзянскай пазіцыі навучэнцаў на трэцяй ступені можна меркаваць па тым, ці ўвайшлі нормы паводзін у звычку, авалодалі навучэнцы навыкамі кантролю за ўласнымі дзеяннямі, суадносяцца ўчынкі з наступствамі для навакольных людзей. Наколькі развіта пачуццё патрыятызму і як яно выяўляецца ў рэальным жыцці. Наколькі з пакалення ў пакаленне перадаюцца вечныя каштоўнасці: любоў і павага да Радзімы, сумленнасць, справядлівасць, пачуццё нацыянальнай годнасці, сяброўства паміж народамі, павага да старэйшага пакалення, абавязку, міласэрнасці, пачуццё гаспадара, працы - асноўнай крыніцы духоўнага і матэрыяльнага багацця і дабрабыту чалавека, умовы паспяховага развіцця грамадства.